Кастанеда бол дурлалаасаа болоод аялж эхэлсэн нэгэн юм. Харин тэрбээр эргэж ирэхдээ жинхэнэ сэтгэл зүйч болоод зогсохгүй “Дотоод сэтгэлийн яриа” гэх нэр томьёог бий болгосон байв. Өөрөө өөртэйгөө /дотроо/ ярьсан ямар ч яриа аюултай гэнэ. Учир нь түүний номонд бичсэнээр бол хүн өөрөө өөртэйгөө хэт их ярилцсанаас болж дотооддоо өөр нэгэн ертөнц үүсгэж эхэлдэг байна. Харин бид тэрхүү дотоод ертөнцдөө нэг зүйл бодчихоод бодит ертөнц дээр биеллээ олохгүй байх үед уцаарлаж эхэлдэг. Ийм учраас бодит амьдрал ямар болохыг ойлгохын тулд өөрөө өөртэйгөө хэт их ярьдгаа болих хэрэгтэй.

Америкийн судлаач Даниель Голмэн (Daniel Goleman)-ы 1995 онд бичсэн "Emotional Intelligence" номонд бид өөрсдийн сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг хянаж сурах нь "IQ" өндөртэй байхаас илүү амжилтанд хүргэж чадахыг онцолсон байдаг. Хүн дан ганц өндөр потенциалтай байснаараа бүх зүйлийг шийдэж чадахгүй бөгөөд бидний толгойд эргэлдэж байгаа мянга, мянган бодлоо цэгцэлж байж амьдралд хөл алдахгүй явж чадна. Ингээд сэтгэл хөдлөлөө хэрхэн хянаж сурах талаар дараах зөвлөгөөг хүргэж байна.

Зарим хүмүүс хэн нэгнээс салсныхаа дараа шууд өөр нэгэн харилцаа эхлүүлэх нь хэвийн зүйл гэж үздэг. Гэвч энэ нь эсрэгээрээ сэтгэлийн дарамт бий болгох эрсдэлтэй байдаг байна. Харин хэн нэгэнтэй шинэ харилцаа үүсгэхийн өмнө тодорхой хугацааг өөртөө зарцуулах хэрэгтэй байдаг бөгөөд хэрэв та бусадтай харилцаа үүсгэхийг хүсч байвал энэхүү мэдээллийг үргэлжлүүлэн уншиж өөрийгөө бэлэн байгаа эсэхийг мэдээрэй.

Сэтгэл судлаачид дээр “Миний хүүхэд миний үгэнд орохгүй байна? Миний хүүхэд их сахилгагүй юм. Тэр дийлдэхээ байлаа” гэсэн асуудалтай хүмүүс маш ихээр очдог гэнэ. Гэтэл үнэн хэрэгтээ “Асуудалтай хүүхэд байдаг уу?" гэсэн асуултад нэг л хариулт байдаг бөгөөд энэ нь “үгүй” гэсэн хариулт ажээ. Харин асуудалтай хүүхэд биш асуудалтай эцэг эх л байдаг гэнэ. Хэрвээ та хүүхдээ сайн ажиглах юм бол таны биеэ авч явж буй байдал, таны зан араншин, гэр бүлийн хосуудын харилцаа, эцэг эх хүүхдийн хоорондын харилцаа, хэрүүл маргаан гээд бүхий л зүйлийг хүүхдээсээ харж болно. Тиймээс л үгэнд ордоггүй, дийлдэхгүй хүүхэд  бий болж, та аргаа бардаг юм.

Хамаатан садан, дотнын найз нөхөд гэнэтхэн ижилхэн нэг зан араншин, үйлдэл гаргасан тохиолдол эрдэмтдийг гайхшруулдаг байжээ. Гэхдээ төд удалгүй судлаачид энэ нь ямар нэгэн далд ертөнц биш харин шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлаж болох зүйл гэдгийг мэдсэн юм. Ингээд бид сайн найзтайгаа хэрхэн холбогддог талаар сонирхоцгооё.

"Хүнд хүүхэд нас" гэдэг ойлголт хүн бүрийн айдсыг төрүүлэм, байж боломгүй зүйл мэт санагддаг байх. Харин сэтгэл судлаачид хүүхэд насанд хүнд амьдрал туулахын зөвхөн сөрөг талыг л ажиглаж, анхаарал хандуулдаг бөгөөд давуу талыг нь огтхон ч анзаардаггүй байна. Үүнд: сэтгэл зүйн дарамт, өөртөө итгэлгүй байдал гэх мэт багтана. Харин хэсэг бүлэг эрдэмтэд энэхүү байдлыг эерэг талаас нь харахыг хичээсэн бөгөөд түүнийхээ ачаар хэд хэдэн давуу талыг нь олж харж чаджээ. Ингээд “хүндхэн хүүхэд нас”-ыг туулсан хүмүүсийн давуу талыг сонирхоцгооё.

Хүний дотоод сэтгэл мэдээж чухал боловч анх уулзсан хүн шууд л таны сэтгэл рүү өнгийн харж чадахгүй учир анхны сэтгэгдлийг таны гадаад төрх бүрдүүлэх болно. Тийм ч учраас хүмүүс сайхан эмэгтэйг хараад түүний амьдралыг ч мөн аз жаргалаар дүүрэн байдаг гэж боддог. Гэтэл үнэн хэрэгтээ үзэсгэлэнт бүсгүйчүүдийн хувийн амьдрал тийм ч аз жаргалтай байдаггүй гэнэ шүү. Харин яагаад юм бол?

Найзууд удаан нөхөрлөхийн хэрээр харилцаа нь улам үнэ цэнэтэй болж байдаг. Тийм ч учраас удаан найзалсан найзаасаа холбоогоо тасална гэдэг бараг л бүтэшгүй зүйл. Гэвч хамгийн сайн найзын харилцаа ч цаг хугацааны эрхээр холдож, хөндийрч болох бөгөөд  хэн хэн нь бие биедээ хэрэггүй болж ч болдог гэдгийг санах хэрэгтэй.

Танихгүй хүмүүсийн дунд бид биеэ барин тайван байж чаддаггүй. Тэгвэл бидний шинэ танилтай болох, шинэ бүлэг хүмүүсийн дунд яриа өрнүүлэх, биеэ барилгүй энгийн тайван байхад яг юу саад болж байна вэ? Хэрэв танд ийм явдал тохиолддог бол дараах хэдэн энгийн зөвлөгөөг дагаарай. 

Судалгаагаар эмэгтэйчүүд заяаныхаа ханьтай учирч түүнтэй амьдралаа холбохоосоо өмнө дунджаар 15 эртэй үнсэлцэж үзсэн байдаг бөгөөд дор хаяж 2 удаа урт хугацааны үерхлийн харилцаатай байж, 2 удаа сэтгэлийн шарх амссан байдгийг тогтоожээ. Үүнээс үүдэн таны хайртай хүнтэйгээ үнсэлцсэн анхны ганц үнсэлт ирээдүйн харилцаанд тань маш их зүйлийг хэлж өгч болохыг судлаачид баримтжуулсан байна. 

Энэ хорвоо дээр шинэ хүн мэндэлнэ гэдэг хэдийгээр дэндүү аз жаргалтай зүйл ч шинэхэн эцэг эхчүүдийн хувьд төлөвлөөгүй маш олон бэрхшээл тулгарч эхэлдэг. Ээж болсон цагаас эхлэн эмэгтэй хүнээс эх үрийн холбоог бат бөх болгож чаддаг өвөрмөц даавар ялгардаг болохыг эрдэмтэд тогтоожээ.  Харин эрчүүдийн хувьд бүх зүйл эсрэгээрээ байдаг аж.  Тиймээс Америкийн эрдэмтэд эрэгтэй хүнд даавар нөлөөлдөг эсэх, ямар хүмүүс илүү халамжтай сайн аав болж чадахыг судалсан байна. Ингээд энэхүү судалгааны үр дүнтэй танилцацгаая.

Хайр гэдэг санаандгүй зүйл. Зарим хүн асар олон шүтэн бишрэгчтэй байхад, зарим нь ганцаараа амьдарсаар л байдаг.  Ихэнхдээ бид үүнийг гадаад төрх, дотоод гоо сайхантай холбоотой гэж боддог билээ. Үнэн хэрэгтээ бидний муу зуршил тухайн хүнийг танаас холдуулж, хүмүүсийг тантай харьцах хүсэлгүй болгодог юм.  Ингээд ямар зан чанар таныг нүдэнд хүйтэн харагдахад нөлөөлдөг талаар сонирхоцгооё.